Dış ticaret hacmi dikkate alındığında DoÄŸu Avrupa ülkeleri Bulgaristan ve Romanya, Türkiye'nin en önemli ilk 20 ticaret ortağı arasında yer alıyor.

Pandemi sonrası artık tedarik zincirlerinin kısalması ve Batı’ya kayması bekleniyor. Yeni dizayn edilecek dünya düzeni Türkiye ile AB arasında daha yakın iliÅŸkilerin geliÅŸtirilmesi için bir avantajı da beraberinde getiriyor.

Ege Ä°hracatçı Birlikleri’nin düzenlediÄŸi “Koronavirüs’ün hedef pazarlarımızdaki seyri” webinar serisinin sekizinci ayağında Sofya Ticaret MüÅŸaviri Sinem TaÅŸtan ve Filibe Ticaret AteÅŸesi Mehmet Ali Erdem, BükreÅŸ Ticaret MüÅŸaviri Sude Gürcan, Köstence Ticaret AteÅŸesi Kadir Yazıhan pandemi sonrası Bulgaristan ve Romanya’nın dış ticaretindeki geliÅŸmelerle ilgili sunum yaptı, ihracatçıların sorularını yanıtladı.

Ege Ä°hracatçı Birlikleri Koordinatör BaÅŸkanı Jak Eskinazi, dünya konjonktürünün pandemi döneminde artık her bölgeye ihracat gerçekleÅŸtirmenin kolay olmadığını gösterdiÄŸini söyledi. 

“Ülkeler en temel saÄŸlık ekipmanlarının üretiminde bile ciddi krizler yaÅŸadılar. Bu durumda coÄŸrafi yakınlık, komÅŸu ülkelerle güçlü iÅŸ birlikleri büyük önem arz ediyor. Romanya, Türkiye geneli 3,8 milyar dolarlık ihracatımızla 2019 itibariyle 12. sırada yer alıyor. Bunun 215 milyon doları EÄ°B tarafından yapılıyor. Türkiye’den Romanya’ya ihraç edilen ürünler arasında taşıt araçları, çelik ve kimya ürünleri yer alırken Ege Ä°hracatçı Birlikleri’nden ise tütün, yaÅŸ meyve, zeytin ve zeytinyağı gönderiyoruz. Bulgaristan ise 2,5 milyar dolarla Türkiye geneli ihracatımızda 17. sırada ve 110 milyon doları EÄ°B üyeleri tarafından gerçekleÅŸtiriliyor. Bulgaristan’a da tekstil, demir, demir dışı sektörler ve kimya ihracatımız ağırlıkta. EÄ°B’den ise zeytin, zeytinyağı, iÅŸlenmiÅŸ gıda ürünleri önemli bir pay alıyor.”  

Eskinazi, pandemi döneminde temassız ihracata geçilmesi ve önlemler dahilinde Ro-Ro seferlerinin devam etmesinin tedarik zincirinin sürdürülebilirliÄŸinin saÄŸlanması açısından çok önemli olduÄŸunu sözlerine ekledi.

“Türkiye geneli Ocak-Mayıs döneminde Romanya’ya 1 milyar 360 milyon dolarlık, Bulgaristan’a 875 milyon dolarlık ihracat gerçekleÅŸtirildi. Pandemi döneminde Türkiye’nin toplam ihracatı yüzde 19 gerilerken buna paralel olarak Romanya ve Bulgaristan’a ihracatımızda da yüzde 20 civarında bir düÅŸüÅŸ oldu. Ege Ä°hracatçı Birlikleri özelinde ise Romanya’ya ihracatımız normal bir seyir izledi ve düÅŸüÅŸ yüzde 4’te kaldı. EÄ°B olarak ilk 5 ayda Romanya’ya 89 milyon dolarlık, Bulgaristan’a 40 milyon dolarlık ihracat gerçekleÅŸtirdik. Bulgaristan’a ihracatımızda ise yüzde 21’lik bir düÅŸüÅŸ söz konusu. Gümrük kapılarının uluslararası yük taşımacılığına kontrollü bir ÅŸekilde yeniden açılması ve seyahat yasaklarının kalkmasıyla kendi coÄŸrafyamıza yakın komÅŸu ülkelere ve hedef pazarlarımıza yönelik ihracatımız yeni iÅŸ birlikleriyle artarak devam edecek. Türkiye’nin en büyük avantajı genç nüfus, nitelikli iÅŸ gücü ve hızlı üretim. Bu gücümüzü komÅŸu ülkelerimizde kullanmak AB pazarından daha fazla pay almak için saÄŸlam bir basamak olacak.”

Romanya pazarı için tavsiyeler ÅŸu ÅŸekilde;

• Yıllık 250 milyar dolar seviyesinde GYSÄ°H var. 165 milyar dolar dış ticaret hacmi söz konusu. Ä°lk üç ay ihracatı yüzde 2, ithalatı yüzde 1 arttı.

• En fazla ithalat yaptığı ülkeler; Almanya, Ä°talya, Macaristan, Polonya, Çin, Fransa, Türkiye. AB ülkeleri ilk sırada. Türkiye 2019’da 7. sırada yer aldı. En fazla ihracat yaptığı ülkeler ise Almanya, Ä°talya, Fransa, Macaristan, Ä°ngiltere, Polonya, Bulgaristan. 2019’da Türkiye 8. sırada yer aldı.

• Avrupa BirliÄŸi dışındaki ülkelerde Türkiye, Romanya’nın ticaretinde birinci sırada. 1,3 milyar dolarlık ticaretimizde dış ticaret fazlası var. Pandemi nedeniyle ticaretimiz 1,1 milyar dolara geriledi.

• Ticaretimizdeki ilk 10 ürün içerisinde; dizel ve yarı dizel motorlar, karayolu taşıtları aksam, demiri çelik, domates yaÅŸ meyve sebze ürünleri var.

• Türkiye ve Romanya arasında uçak seferleri oturma izni ve Romanya vatandaşı olanlar hariç yapılmıyor. UçuÅŸ sonrası 14 gün karantina süreci var.

• Pandemiden en çok etkilenen sektörler kimya, otomotiv ve mobilya. Romanya, Avrupa BirliÄŸi içinde en çok ekonomik büyümeyi gerçekleÅŸtiren ikinci ülke. Hizmet, inÅŸaat, biliÅŸim sektörleri öne çıkıyor. Yatırımların yüzde 23’ünü inÅŸaat sektörü oluÅŸturuyor.

• Avrupa BirliÄŸi, Romanya’ya ekonomik tedbirler kapsamında 1 milyar euroluk destekte bulundu.

• YaÅŸ meyve ve sebze süt ürünleri, domates, peynir ürünleri, turunçgiller, iÅŸlenmiÅŸ tarım ürünleri, çikolata, kakao potansiyel ürünler arasında. Bunlar Türkiye’nin Romanya’ya halihazırda ihracat gerçekleÅŸtirdiÄŸi ürünler ama pazarda ihraç edilenden daha çok talep var.

• Plastik ürünleri, tekstil konfeksiyon, demir çelik bakır teller, makine aksam parçaları, elektrikli makine, kara nakil vasıtaları aksam, bebek bezlerinde potansiyel var.

• Yatırım alanları ve iÅŸ yapma fırsatları çok yüksek. Romanya’nın AB üyeliÄŸiyle birlikte doÄŸrudan yabancı yatırımlarda özellikle imalat sektörü ve inÅŸaatta artış yaÅŸandı. Otomotiv ürünleri revaçta. Romanya teknoloji ve bilgi iÅŸlem merkezi olmayı hedefliyor.

• SaÄŸlık altyapısı güçlü olmadığı için saÄŸlık alanında Romanya’da fırsatlar var. GeniÅŸ tarım alanları var ama tarım makinaları üretimi sınırlı. SaÄŸlık ve tarım makinaları alternatif pazarlar olabilir.

• Ä°nÅŸaat sektöründe Türk firmaları altyapı üstyapı faaliyetlerde bulunuyor. TeÅŸvik oranları yatırım yapılan bölgeye göre farklılık gösteriyor. Romanya AB üyesi olduÄŸu için gümrük vergisi avantajı var.

• Türkiye’ye coÄŸrafi konum yakınlığı nedeniyle olumlu yaklaşımları var. Romanya, Türk iÅŸ camiasının yoÄŸun faaliyetlerde bulunduÄŸu bir ülke. 15 bin 800 Türk firması var. 5 bin-6 bin civarı aktif. Ülkede yabancı firmaların en çok faaliyette bulunduÄŸu ilk üç ülke arasında Almanya ve Ä°talya’nın ardından Türkiye yer alıyor. Romanya’da doÄŸrudan yatırım 7,5 milyar dolara ulaşıyor.

• Romanya, Türkiye için Avrupa’ya ulaşımda iki geçit noktasından biri. Türk yatırımları 4 milyar seviyesinde.

• Pandemi nedeniyle üretim düÅŸtü. Satışlar ve hizmetler sektöründe, otomotiv sektöründe de yüzde 90’lara varan düÅŸüÅŸler yaÅŸandı ancak ÅŸu an toparlandı.

• AB’ye son derece bağımlı bir ülke. Toplam cironun yüzde 52’si yabancı firmalar tarafından gerçekleÅŸtiriyor. AB fonlarının net kullanıcısı durumunda. Avrupa pazarlarındaki büyüme ve küçülmenin katlanarak Romanya’ya yansıma olasılığı tehlike arz ediyor.

• Türkiye ile ticaret, Köstence özelinde deniz ticaretinin yoÄŸunlaÅŸmasıyla arttı. Ro-Ro seferleri baÅŸladı. Büyük fabrikalar üretimlerine yaz nedeniyle ara verdi. Bu da Ro-Ro seferlerinin 3 ay durmasına neden oldu. Sebze meyve gibi çürüyebilen kısa ömürlü ürünler bu yolla taşındığı için Ro-Ro seferleri önemli.

Bulgaristan pazarı için tavsiyeler ÅŸu ÅŸekilde;

• Bulgaristan satın alma gücü paritesine göre dünyanın 74. sırasında yer alıyor. Dünya Bankası, Bulgaristan’ı üst orta ekonomik gelirli ülke olarak tanımlıyor. 2007’de AB’ye üye olmasından sonra ekonomik reformlar gerçekleÅŸti ama hala AB’nin hala en fakir ülkesi.  

• GSYÄ°H yüzde 3,4 büyüyerek 60,7 milyar euroya ulaÅŸtı. Ä°hracatı 2019’da 4,2 artarak 29,9 milyar euro, ithalatı ise 3,6 oranında artarak 33,3 milyar euro oranında gerçekleÅŸti. 2020 yılında ihracatın yüzde 13,2 ve ithalatın da yüzde 12,5 oranında küçülmesi bekleniyor.

• 2019 yılında Bulgaristan’a doÄŸrudan yapılan yabancı sermaye miktarı 1 milyar euro. Ä°ÅŸsizlik oranı yüzde 4,2. Enflasyon yüzde 3,8. Yüzde 7,2 daralma öngörülüyor. Hizmetler sektörünün yüzde 71, sanayi sektörünün yüzde 25 ve tarımında yüzde 3 oranında pay aldığını görüyoruz. Yüzde 7,2 seviyesinde daralma olacağı öngörülüyor.

• Pandemide çok ölüm olmadı, kurallara uyuldu. Türkiye’nin iki günde yaptığı test miktarı ülkenin toplam yaptığı kadar. SaÄŸlık altyapısı yetersiz.

• Dünya SaÄŸlık Örgütü, Bulgaristan’ı daha kötü bir senaryonun beklediÄŸini söyledi. OlaÄŸanüstü pandemi hali dönemi 15 Temmuz’a kadar uzatıldı. Ä°ÅŸ adamlarının geliÅŸi gidiÅŸi, Bulgaristan üzerinden dünyanın dört bir yanına transit geçiÅŸlerde sıkıntı yaÅŸanıyor.

• AB’den 1,5 milyar leva fon saÄŸladı. Üç ay boyunca yüzde 60’ı perakende sektörüne olmak üzere tüm sektörlerin brüt maaÅŸları ve sigortaları ödendi.

• Yerel üretici seralarından büyük tedarikçi perakende gıda ticaret ÅŸirketlerine yerel domates salatalık aldığında ton başına hibe desteÄŸi verdi. Bu durum üçüncü menÅŸeili ülkelerin pazar payının daralmasına neden oldu.

• Avrupa Komisyonu 750 milyar euroluk toparlanma fonu oluÅŸturulması çaÄŸrısında bulundu. 500 milyar eurosu hibe desteÄŸi, 250 milyar eurosu kredi desteÄŸi. Bulgaristan da 15 milyar euro finansman alacak.

• Bulgaristan’ın perakende gıda zincirlerinde yerel üreticilerin tarım ürünleri satılması zorunluluÄŸu getirildi. Taze Bulgar sütünden elde edilen süt ve süt ürünleri, balık ve balık ürünleri, taze et, yumurta, arı balı, taze meyve sebze. ÖrneÄŸin toplam satılan süt ve süt ürünlerinin yüzde 90’nı olması gibi.

• Giysi ayakkabı deriden mamul eÅŸyaların satışları yüzde 66,5 düÅŸtü. AB ülkeleri arasında perakende satışların en çok daraldığı ülke oldu. Sektörlerin ciroları yüzde 56 azaldı. Perakende taşımacılık otel ve restoranlar yüzde 40 kapasiteyle çalıştı.

• Bulgaristan’ın 33,3 milyar dolar ihracat hacmi var. 2019’da 17 trilyon euro seviyesinde gerçekleÅŸen küresel ithalat hacminden aldığı yüzde binde 2 payla en çok ithalat gerçekleÅŸtiren 60. ülke olmuÅŸ.

• Ä°thalatında hammadde ve malzeme, yatırım ve tüketim malları, enerji ürünleri ilk sıralarda. Almanya, Rusya, Çin, Ä°talya ve Türkiye 6,6’lık payla ithalatta ilk 5’teki ülkeler. AB ülkelerinden yaptığı ithalat yüzde 60. 2019’da Çin’e ithalatı 38 kat artarak 2,8 milyar euro seviyesinde gerçekleÅŸti.

• Bulgaristan en çok mineral yakıtlar, mineral yaÄŸlar ve müstahzarları, elektrikli makine ve cihazlar, aksam ve parçaları, nükleer reaktörler, kazan, makine ve cihazlar, aletler ve parçaları, kara taşıtları, parçaları ve aksesuarları, plastik ve plastikten mamul eÅŸya, eczacılık ürünleri, metal cevherleri, cüruf ve küf, demir ve çelik, demir ve çelik, demir ve çelikten eÅŸya, kimyevi maddeler ithal ediyor.

• Ham petrol yaÄŸları ve mineralli yaÄŸlar, bakır cevherleri, ilaçlar, doÄŸalgaz, telsiz telefonlar, motorin, biodizel, elektrik devresi teçhizatın aksam ve parçaları, binek otomobilleri, ambulanslar, motorlu karavanlar, ayçiçeÄŸi tohumu da 2019’da Bulgaristan’ın en çok ithal ettiÄŸi ürünler arasında yer alıyor.

• Ä°hracatında ise bakırdan katotlar, buÄŸday, motorin, kurÅŸunsuz benzin, ilaçlar, blister bakır, bakır anotlar, kıymetli metal cevherleri, elektrik enerjisi, mısır, biodizel var.

• Türkiye, AB ile yaptığı ticareti Bulgaristan üzerinden karayolu ile yapılıyor. Balkanların merkezinde olması coÄŸrafi avantaj, AB üyesi olması, gümrük birliÄŸine dahil olması, düÅŸük vergi oranıyla Türk ihracatçılarının gözünde önemli. Bulgaristan küçük bir pazar. VatandaÅŸların satın alma gücü düÅŸük. Mal ve kiÅŸilerin serbest dolaşımı nedeniyle Bulgarlar AB ülkeleriyle daha kolay ticaret yapıyor.

• Bulgaristan AB’deki ortalama büyüme oranından daha hızlı büyüdü. Altyapı güçlü. Siyasi küresel bölgesel krizler var.

• 2000 yılında 7 milyar euro tutarında ithalat gerçekleÅŸtiren Bulgaristan, aynı yıl Türkiye’den 234 milyon euro ithalat gerçekleÅŸtiriyor. Türkiye, Bulgaristan’ın payından yüzde 3,3 pay almış. Geçen sene ise tüm dünyadan 33,3 milyar euro ithalat gerçekleÅŸtiren Bulgaristan, Türkiye’den 2,2 milyar euro ithalatı yapmış. Türkiye, Bulgaristan’ın toplam ithalatından yüzde 6,6 pay alıyor.

• Türkiye 6’lı GTÄ°P bazında 57 üründe Bulgaristan pazarında yüzde 70 ve üzeri paya sahip. Türkiye’nin Bulgaristan pazarında en yüksek pazar payına sahip olduÄŸu ürünler; koyun ve kuzuların yaÅŸ derileri, bakırdan pul büriyeli tuzlar, ince pullar, taze karanfil, feldispat, iplik, sentetik devamsız lif, rafine edilmiÅŸ bakırdan tel, polyester esaslı lastik, tabii magnezyum karbonat, demir-çelik, çimento, alüminyumdan borular, taze ve kuru incir. Bu ürünlerden Bulgaristan’ın toplam ithalatının yüzde 83,5’ini, 20 üründe ise ithalatının yüzde 90’nını Türkiye’den gerçekleÅŸtiriyor. 40 üründe Türkiye’den ithalatı 1 milyon euronun üzerinde.

• Potansiyel olan ürünler ise demir ve alaşımsız çelik, soya yağı ve fraksiyonları, yüksek sıcaklıkta katranın damıtılmasından elde edilen yaÄŸlar, zararlı bitkileri yok edici, sürgünleri önleyici ve bitkilerin büyümesini düzenleyici ürünler, soya fasulyesi yağı üretiminden arta kalan küspe ve katı atıklar, ham ayçiçeÄŸi ve tohumu yaÄŸları, cüruf moloz demir/çeliÄŸin imalinden elde edilen diÄŸer döküntüler, ilaçlar.

• Son 20 yılda Bulgaristan’a Türkiye’den 33 bin 358 firma ihracat gerçekleÅŸtirdi. Her yıl yüzde 10 ihracatçı artışı var. Bulgaristan Balkanların merkezi ve AB üyesi olmasından faydalanmak lazım.

• Pandemi sonrası artık tedarik zincirleri kısalacak. Çin’den DoÄŸu’dan Batıya kayması bekleniyor. Bulgaristan’ın iÅŸçi açısından sıkıntısı var. Tedarik zincirindeki daralmadan optimal faydalanılması için iÅŸ birliÄŸi mekanizmaları geliÅŸtirmeli. Türkiye’nin istihdamdaki gücünden faydalanıp Bulgaristan’da ciddi üretimler yaparak ürün gruplarına AB menÅŸei kazandırılabilir.

• Et ve süt ürünleri iÅŸleyen tesisler ve mobilya tesisleriyle ilgili Avrupa’ya açılabilirler. En büyük mobilya üretim tesisi geçtiÄŸimiz günlerde satışa çıktı. Et iÅŸleme tesisi de satışa çıkmaya hazırlanıyor. Hem Bulgaristan’a hem Avrupa’ya açılmak için bir fırsat olabilir.